Sürdürülebilir tarım dünyayı besleyebilir mi?

Gıda, doğayla somut ve temel bir bağ oluşturur. Sürdürülebilir bir şekilde nasıl üretebiliriz? Prof. Dr. Helenius, havada şimdiden değişim belirtileri olduğuna inanıyor.
Tarımın önemli bir çevresel etkisi vardır. Tüm gıda sistemini reform etmenin zamanı geldi mi?

8 Kasım 2021

Uğraş Kaynarca – Veteriner Hekim

Gıda, doğayla somut ve temel bir bağ oluşturur. Sürdürülebilir bir şekilde nasıl üretebiliriz? Prof. Dr. Helenius, havada şimdiden değişim belirtileri olduğuna inanıyor.

Tarımın önemli bir çevresel etkisi vardır. Tüm gıda sistemini reform etmenin zamanı geldi mi?

Kır denilince akla çocuk kitaplarından ve reklamlardan pastoral bir resim gelir. Ancak, tarımın gerçekliği tamamen farklıdır. Günümüzde hayvansal üretim maksimum verime ulaşırken, her bir dönüm mümkün olduğu kadar yüksek verim elde etmek üzere planlanmaktadır. Bu tarımsal üretim sistemi, Agroekoloji Profesörü Juha Helenius’un pek hoşlanmadığı bir terim olan yoğun tarım olarak bilinir.

Prof. Dr. Juha Helenius; “Konsantrasyon açısından yoğunluk iyidir, ancak modern tarım bu anlamda yoğun değildir. Bol miktarda yiyecek üretir, aynı zamanda enerji ve doğal kaynakları da israf eder.”

Prof. Dr. Helenius’a göre, gıda sistemini tamamen yeniden tasarlamanın zamanı geldi. Gezegenimizin sınırlarına ulaşıldı: nitrojen ve fosfor tüketimi, doğanın kapasitesini aşarak biyolojik çeşitliliği tehlikeye atıyor. Tarımın iklim etkisi de çevre için bir tehdit oluşturuyor.

Yoğun tarım, toprağı daha da fakirleştirir ve erozyona yatkın hale getirir. Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü’ne göre, mevcut sömürü bugünkü hızıyla devam ederse, 60 yıl sonra geriye verimli toprak kalmayacak.

Prof. Dr. Helenius, “Sırtımız duvara dayalı. Gelecekte yiyeceğe sahip olmak istiyorsak, tarım daha sürdürülebilir teknikleri benimsemeye başlamalıdır” diyor.

Açlığa karşı mücadele

Yoğun tarım özel bir ihtiyaçtan doğmuştur. İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra, dünyanın hemen her yerinde yiyecek kıttı ve birçok insan açlıktan ölüyordu. Hızlı bir şekilde daha fazla yiyecek üretimine ihtiyaç vardı.

İşte burada doğa bilimleri ve teknoloji devreye girmiştir. Endüstriyel gübreler ve yemler, tarım ilaçları, ilaçlar, bitki ıslahı ve tarım makineleri gıda üretimini artışa geçirdi. Fosil yakıtlar, makinelere güç sağlamak ve gübre geliştirmek için ucuz bir yol sunuyordu.

Başlangıçta, endüstriyel tarım büyük bir başarıydı. Mısır, pirinç ve buğday ekinleri dört katına çıktı. Yeşil Devrim’in mimarları, milyonlarca insanın kurtarıcısı olarak kutlandı. Çok az kişi çevresel etkileri düşünmek için durakladı.

Dönüm başına verim ve hayvan başına üretim arttıkça, enerji tüketimi ve emisyonlar da artarak su sistemlerinde ötrofikasyona neden oldu. Biyoçeşitlilik azalmaya başladı.

Prof. Dr. Juha Helenius, “Eskiden, yalnızca kas gücüne güvenen çiftçiler çapalarıyla tüm doğayı temizleyemezlerdi. Ancak tarım makinelerinin gelişimi tam olarak bunu yapmayı mümkün kıldı.”

Zamanla, çiftçiliğin hedefleri giderek büyüdü ve 1950’lerde mahsulde çiftçinin hayal bile edemeyeceği verim elde edildi.

Yeterince yiyeceğimiz olacak mı?

1950’lerden bu yana, Dünya’nın nüfusu 2,5 milyardan 7,7 milyara yükseldi. Mahsuldeki artış yerine çevreye odaklanmaya başlarsak, yeterli yiyecek olacak mı sorusuna Prof. Dr. Helenius olumlu yanıt vermektedir.

Nüfus artışı, gıda üretim kapasitesini artırmak için önemli bir potansiyelin de bulunduğu Afrika’da en yüksek orandadır. Doğal bir ekonomide, düşük miktarlarda gübre ve pestisit kullanımı bile mahsul verimini arttırmaktadır.

Tarlalar, batı dünyasında geçtiğimiz on yıllarda yaygın olarak kullanılan fosfatlı gübrelerle doludur. Gübreleme artık birçok yerde herhangi bir verim artışı sağlayamamaktadır.

“Tarlaya konulan besinler, bitkiler onları emebildiği sürece faydalıdır. Bu olmazsa, besinler su yollarına akar. Fosfor yenilenemez bir kaynaktır ve yeterliliği konusunda kesin bir veri bulunmamaktadır.”

Geriye değil ileriye

Batı ülkelerinin nüfusu artmamaktadır ve yiyecek sıkıntısı da bulunmamaktadır. Aksine, gıda israfı önemli bir sorundur. Batı ülkelerindeki insanlar da sağlıklı hayvansal protein miktarını normal sınırın iki katı kadar tüketebilmektedir.

Diyetimize daha fazla sebze eklediğimizde, bitkiler hayvan yemi yerine doğrudan insan tüketimi için yetiştirileceğinden, ekilebilir arazi kullanımı önemli ölçüde azalacaktır.

Prof. Dr. Helenius, Afrika’da çiftçiliği yoğunlaştırıp, gelişmiş ülkelerdeki tarımsal faaliyetleri azaltmayı planlamaktadır. Yoğun çiftçiliğin en kötü örnekleri Amerika Birleşik Devletleri’nde bgörülmektedir, ancak günümüzde Finlandiya’da da bu sınır aşılmıştır.

Prof. Dr. Helenius; “Bu veriler, çiftçileri suçlu hissettirmek için verilmemektedir, çünkü daha önce bu sonuçları bilmiyorduk. Ama şimdi yolumuzu değiştirmek zorundayız. Geçiş ihtiyacı bir bütün olarak sistemi ilgilendiriyor. Geriye gitmek için kesinlikle bir neden yok, sadece ileriye doğru,” diye açıklıyor.

Alışmamız gereken önemli konu, artık düşük miktarda mahsul elde etmeyi kabullenmektir.

Nötr karbon emisyonlu gıda

Prof. Dr. Helenius, Hyvinkää bulunan Palopuro çiftliğinde besin geri dönüşümünü araştırmaktadır. Finlandiya’daki tüm gıda üretim zincirinin nötr karbon salınımına sahip olabileceğine inanıyor.

Sürdürülebilir tarım dahi bir miktar azotlu gübre kullanılmasını gerektirmektedir. Palopuro’da nitrojen, enerjinin ilk olarak bir biyogaz reaktöründe çıkarıldığı bir yonca çiminden kaynaklanmaktadır. İşlendikten sonra fermente edilmiş çürütme ürünü herhangi bir tarlaya yayılabilmektedir.

Prof. Dr. Helenius, “Çiftçi toprağını iyi durumda tutuyor ve biyogaz reaktörü ile kendi enerjisini üretiyor. Bu, sera gazı emisyonlarını en az yarı yarıya azaltan ekolojik olarak üstün bir tekniktir. Yonca çimi büyüdükçe tozlayıcılara besin sağlıyor ve biyoçeşitliliği artırıyor. “

Agroekoloji, tarım ve gıda sistemlerinin ekolojik sürdürülebilirliğinin incelenmesidir. Konsepte dayalı tarım yöntemleri, çevresel refahtan ödün vermeden iyi verimleri hedeflemektedir.

Agroekolojik tarım, kullanılan tekniklerin çoğu ikincisinden aşina olsa da, organik tarım değildir. Haltiala çiftliğinde, geri dönüştürülmüş gübrelerle deneyler yapan araziler, geleneksel yöntemlerle elde edilenler kadar iyi mahsuller üretti.

Helenius, organik üretimi pek çok içgörü sağlayan iyi bir model olarak görüyor. Ancak organik tarımın kuralları çiftçiler arasındaki anlaşmalara dayanmaktadır. Araştırmanın yardımıyla geliştirilirler, ancak belgelendirme için gerekli olan uygulamaların bazıları, araştırma bulguları temelinde değil, daha geniş bir değer temelinde benimsenmiştir.

Helenius’un en önemli gördüğü şey, doğa perspektifinden elde edilen sonuçtur. İnsanlar ve çevre için güvenli olmaları koşuluyla genetik modifikasyonu ve pestisitleri kabul ediyor; bu, geniş çaplı yayılmalarından önce tahmin edilmesi zor olabilecek bir şey.

Ucuz mu pahalı mı?

“Sadece ekolojik sürdürülebilirliğe odaklanamayız. çiftçilerin geçim kaynakları ve gıdanın kültürel önemi de önemlidir.”
Prof. Dr. Juha Helenius

Çevreyi bozmanın hiçbir finansal maliyeti yoktur. Aslında, düşük fiyatlı gıda üretimi çoğu zaman çevre pahasına elde edilmiştir. Prof. Dr. Helenius, gıda üretiminin çevresel etkisinin fiyat oluşumuna dahil edilmesi gerektiğini düşünüyor. Prof. Dr. Helenius’a göre bu, hassas ve zor bir konudur.

“Finlandiya’da bugün gıda, medyan gelire kıyasla her zamankinden daha ucuz olsa da, hâlâ bunu karşılayamayan insanlar var. Bu bir sosyal politika meselesi.

Tarımsal sübvansiyonlar, yerleşik uygulamalar yerine çevre dostu üretimi desteklemek için kullanılabilir. Çiftçilerin kazançları, nüfusun geri kalanının gelir eğilimlerinin gerisinde kaldığı için daha fazla düşmemelidir.

Yeni çeşitler

Yeni çeşitler yetiştirilmeli ve ıslah hedefleri değiştirilmelidir.

Günümüzde gıda fiyatlarında fazla hareket alanı bulunmamaktadır. Gıda fiyatları artarsa, tüketiciler çevreyi düşünmeden üretilmiş daha ucuz bir yabancı ürünü tercih edebilirler.

Prof. Dr. Helenius’a göre, gıda üretimi, artan maliyetler olmaksızın ekolojik hale getirilebilir. Ancak, sürdürülebilir çiftçilik biraz daha fazla çaba gerektirir.

Paketlenmiş gübreler oldukça popülerdir, çünkü bunlar bitkiler tarafından kolayca kullanılan besin tuzları formunda azot ve fosfor içermektedir.

Tahıllar yıllardır üretkenliğe önem verilerek yetiştirilmektedir. Sonuç olarak, bazı tahıl çeşitleri artık topraktaki organik maddeden çözünmeyen fosforun çıkarılmasına yardımcı olan toprak mantarlarıyla simbiyoz oluşturamaz.

Atıkların sahada kullanılması

“Bir noktada gıda sisteminin dönüşümünün metropollerin dağılmasına bile yol açabileceğini tahmin ediyorum. Sonuçta, metropoller asla ihtiyaç duydukları tüm yiyecekleri üretemezler.”
Prof. Dr. Juha Helenius

Prof. Dr. Helenius, birincil üretime yakın gıda ürünlerinin daha da geliştirilmesini gerçekleştirmenin bir savunucusudur. Bu gelişmeler, gıda fabrikalarının ürettiği atıkları tarlalara besin olarak geri döndürmeyi mümkün kılacaktır. Atıkları biyogaza dönüştürmekten elde edilen enerji, yiyeceği hem üretmek hem de taşımak için yeterli olacaktır. Bu, yeni işler ve yerel yemek kültürleri getirecektir.

Prof. Dr. Juha Helenius; “Gıda endüstrisi, orman endüstrisinden daha fazla insanı istihdam ediyor. Kırsal kasabalarda insanlar, nüfusu azalan komşu belediyeler hakkında ne yapacaklarını merak ediyorlar. Kırsal ve kırsal merkezlerin kurtarılması için, gıda işleme operatörlerini bu yerlere çekmeye çalışmalılar.”

Prof. Dr. Helenius, biyoenerji ve besin geri dönüşümü kullanan bir gıda sektörünün potansiyelini araştıran yeni bir araştırma projesi başlatmak üzeredir. Gıda endüstrisinin enerji bağımsızlığını elde etmek için bu fırsatı kullanması gerektiğine inanıyor.

Prof. Dr. Helenius, “Yiyecek, doğayla somut ve temel bir bağ oluşturuyor. Başlangıçta yeşil bitkiler tarafından emilen güneş enerjisini yiyoruz. Yoktan yiyecek üretmek için sihirli bir numara yok.”

Yakut patates

Patates bir apartmanın bodrum katında bile topraksız yetiştirilebilir, ancak bu çok büyük miktarda enerji tüketecektir. Prof. Dr. Helenius’a göre yakut yemek gibidir. Bu tür bir tarımın patates tarlasıyla rekabet etme şansı yoktur.

Prof. Dr. Helenius, Fin tarlalarının her yıl gıda üretiminde tükettiği enerji miktarını üretmek için 42 nükleer santral gerektiğini hesapladı; “Ekolojik olarak kullanmamız gereken bu devasa yeşil güneş paneli elimizde. Bu biyoenerji değilse, ne olduğunu bilmiyorum.”

Prof. Dr. Helenius, “1990’larda agroekoloji profesörü olarak başladığımda, yeşil bir fanatik olarak görülüyordum. Bazı araştırmacılar tarlaları ekosistemler yerine substrat olarak görüyorlardı. Bugün, tarımla ilgili sorunlar o kadar aşikar ki, tüm meslektaşlarım durumu anlıyor ve ilgileniyorlar. uygulanabilir çözümler arıyor.”

Sübvansiyonların etkisi

Tarımın çevre dostu olması, yalnızca çiftçilerin yaptığı seçimlere bağlı değildir. Aynı zamanda uluslararası anlaşmalardan, tarımsal sübvansiyonlardan ve tüketici baskısından da etkilenmektedir.

AB, serbest ticaret anlaşmaları yaptığında, sanayi ürünleri için diğer tarafın pazarlarına erişim sağlamak için tarımsal tarifelerini düşürmektedir. Bu, AB’deki gıda fiyatını düşürmekte, bu da vatandaşlar için fayda sağlarken üreticilere zarar vermektedir.

Şu anda, Dünya Ticaret Örgütü anlaşmaları, çevre dostu olmaları nedeniyle belirli mallara ayrıcalık veya ayrımcılık yapılmasına izin vermemektedir. AB, DTÖ aracılığıyla bu tür anlaşmaları etkileme yeteneğine sahiptir, ancak tüm katılımcı ülkelerin herhangi bir kısıtlamayı kabul etmesini sağlamak olası değildir.

Üreticilere verilen sübvansiyonlar sayesinde AB içinde daha yüksek çevre standartları korunabilir. Bloğun tarım politikası şu anda reform aşamasındadır ve Komisyon üye devletlere tarımsal faaliyetleriyle ilgili kararlar alma konusunda daha fazla özgürlük önermektedir. Bu, hem daha iddialı çevre standartlarının hem de zorlukla geçebilen çevre standartlarının oluşturulmasını sağlar.

Finlandiya Doğal Kaynaklar Enstitüsü Öğretim Üyesi Prof. Dr. Jyrki Niemi; “”Finlandiya’nın cesur bir adım atmasının ve tarımını daha çevre dostu hale getirmeye başlamasının zamanı geldi mi?”

AB tarım sübvansiyonlarının verilmesi, çevresel gerekliliklerin yerine getirilmesiyle daha yakından bağlantılı olabilir. Bunlar, gübre kullanımı, tampon bölgeler, biyolojik çeşitliliğin korunması ve hayvan refahı gibi konularla ilgilidir. Finlandiya’da, sübvansiyonlar tüm tarımsal gelirin kabaca üçte birini oluşturmaktadır ve bu da onları önemli bir faktör haline getirmektedir.

Prof. Dr. Niemi, tüketicilerin çevre dostu gıdalar için biraz daha yüksek fiyat ödemeye de hazırlıklı olmaları gerektiğine dikkat çekiyor. Finliler, paranın %70 ‘ini ülkede kalan yiyeceklere harcadıkları için, bugüne kadar yerli gıdaya olan beğenilerini korudular.

Hayvansız et

Sığır eti üretimi esnasında ortaya çıkan iklimsel emisyon değerleri gündemde yerini koruyan sıcak bir konudur. Ya etin hayvanlardan elde edilmesi yerine bir biyoreaktördeki hücrelerden yetiştirilseydi?

Sürdürülebilir gıda sistemleri konusunu araştıran Doç. Dr. Hanna Tuomisto , hücresel tarımın çevresel etkisini, hayvan hücrelerinden ürünlerin üretimini ve ayrıca mikroplar tarafından üretilen süt proteini gibi hücreler tarafından üretilen ürünleri inceledi.

Bu alanın olumlu yönleri arasında arazi alanlarının ve biyolojik çeşitliliğin korunması yer alırken, olumsuz yanı ise potansiyel olarak hayvansal üretimden daha fazla olan enerji tüketimi olacaktır.

Doç. Dr. Hanna Tuomisto; “Çevre için çok önemli olan, fosil yakıtların yerini almak için de gerekli olduğundan, hücresel tarım için yeterli yenilenebilir enerjinin bulunup bulunmadığıdır.”

Doç. Dr. Tuomisto, kurgusal bir çiftliğin süt sığırlarından vazgeçtiği ve biyoreaktörlerde hücre kültürlü süt ve et üretmeye başladığı bir tahmin hazırladı. Reaktörler tarafından tüketilen enerji, bir çimi gübreye dönüştürerek çiftlikte üretilen biyogazdan gelir. Hücre kültüründe besin olarak ihtiyaç duyulan bitkiler çiftlikte yetiştirilmektedir.

“Bu tahminde, protein birimi başına iklim emisyonları, orijinal rakamların bir kısmına düşürüldü.”

Kültür etin tabağa gelmesinden önce uzun bir yolculuk var. Şu ana kadar belirsiz olan, hücrelerin ne kadar besine ihtiyaç duyacağı, kültürleri için ne tür bir çözeltinin uygun olduğu ve fiyatın nasıl yeterince düşük bir seviyeye düşürülebileceğidir. Et kültürü, Helsinki Üniversitesi’nde denenmedi, ancak Tuomisto, Maastricht’teki kültürlü et öncüsü Mark Post’un laboratuvarını ziyaret etti.

“40.000 Euro değerinde bir et parçası gördüm. Onu sergileyen araştırmacıya, kültürledikleri etin tadına bakıp bakmadıklarını sordum. Tatmamışlardı. Bu size şu anda nerede olduğumuzu gösteriyor.”
Doç. Dr. Hanna Tuomisto

Mikroplar tarafından üretilen yapay süt ve diğer ürünler, kültürlenmiş etten önce mağaza rafına gelebilir. Teknoloji ve süreçler zaten orada; eksik olan tek şey, bunları Avrupa’da gıda olarak pazarlama yetkisidir. Ve elbette, tüketicilerin onları satın alma arzusu.

Kaynak: The Poultry Site

Keyifli okumalar dileriz

Diğer Yenilikçi teknolojiler üzerine yazıları gözden geçirmek isterseniz,