Koksidiyoz Aşılamasında Başarı

12 Nisan 2021

Emre Başaran – Veteriner Hekim

Koksidiyoz kontrolünün yetersiz olması, subklinik koksidiyoz olarak tanımlanan, büyüme ve FcR’ın bozulmasına yol açar.

Koksidiyozis, Eimeria cinsinden protozoanın neden olduğu enfeksiyöz bir hastalıktır. Parazit, konakçıya özgüdür ve doğrudan bir yaşam döngüsüne sahiptir. Hayvanlar kümeslerde her yerde bulunabilen canlı sporlanmış ookistlerin yutulmasıyla enfekte olurlar. Parazitler tavuk tarafından yutulduğunda, bağırsak epitel hücrelerine yerleşir, çoğalır ve hasara yol açar.

Enfeksiyonun şiddeti, yutulan enfektif oosist sayısına, kümesteki enfeksiyon baskısına bağlıdır.

Klinik koksidiyozda ishal, kanlı dışkılama, mortalite artışı, yem alımının azalması ve performansın düşmesi gibi tipik belirtiler görülecektir. Koksidiyoz kontrolünün yetersiz olması, subklinik koksidiyozis olarak tanımlanan, belirgin bir klinik belirti olmadan büyüme ve FcR (yem dönüşüm oranı)’ın bozulmasına yol açar. Kümeslerdeki yoğun üretim, Eimeriaların çoğalmasını büyük ölçüde desteklemektedir.

Koksidiyozis, broylerde antikoksidiyal ilaçlar veya koksidiyoz aşıları ile kontrol ve yönetim gerektiren bir problemdir. Koksidiyoz aşılaması, mevcut antikoksidiyallerin etkisinin azalmasından dolayı son yıllarda koksidiyozisin kontrolünde çok daha önemli bir seçenek haline gelmiştir. Global üretimin % 5 ‘inde klinik, % 20 ‘sinde ise subklinik koksidiyoz olduğu tahmin edilmektedir. Bu oranlar, mevcut üretim sisteminde koksidiyozun hâlâ önemli bir sorun olduğunu göstermektedir.

Koksidiyoz Aşılaması

Broylerde koksidiyoz aşılaması, duyarlılığın restorasyonunu amaçlar. Böylece mevcut anitkoksidiyallerin sahadaki Eimeria suşlarına hassasiyeti artırılmaktadır.

Damızlık ve yumurtacı sürülerde koksidiyozun aşılamayla kontrol altına alınması standart uygulamadır. Sahadaki patojen suşlara karşı gerekli bağışıklığı sağlamak için hayvanlar erken yaşta minimum bağırsak hasarı oluşacak şekilde farklı Eimeria türleri içeren canlı aşılarla aşılanır.

Broylerde koksidiyoz aşısı, altı haftalık yaşta kesilmesi nedeniyle farklıdır.

Broylerde aşılamanın amacı, bağışıklık sağlamaktan ziyade antikoksidiyallerin sahadaki Eimeria suşlarına karşı hassasiyetini arttırmaktır. Bu aşılamaya “duyarlılığın restorasyonu” konsepti adı verilmiştir.

Ayrıca özellikle Amerikalı tüketicilerden gelen antibiyotiksiz üretim (ABF&NAE) taleplerini karşılamak için broyler sürülerinde koksidiyozis aşılarının kullanımı artmıştır.

Koksidiyoz aşılamasının başarısı iki önemli parametreden etkilenir; Aşılamanın doğru yapılması ve Aşılamadan hemen sonra aşı suşunun siklusunun başlamasıdır.

Koksidiyoz aşıları sürülere toplu olarak uygulanır. Uygulamalar, kuluçkada jel damlatma veya sprey olarak, kümeste ise sprey ya da içme suyu aşılama şeklindedir. Koksidiyoz aşıları bireysel olarak (örneğin göz damlatma) nadiren uygulanır.

Toplu aşılama uygulamalarında yapılacak hatalar, eksik aşılamaya neden olur.

Gel damlatma ve/veya sprey aşılama yöntemleri, koksidiyoz aşılaması için en uygun ve başarılı yöntemlerdir.

Başarılı Koksidiyoz Kontrolü için, Aşılama ve Çiftlik yönetimi oldukça önemlidir.

Kuluçkada doğru uygulama

Sıcaklık

Koksidiyozis aşıları canlı parazit içerdiği için soğuk zincirde taşınıp muhafaza edilmelidir. Sıcaklık değişimlerine karşı hassastır. Taşıma ve depolama için uygun sıcaklık değeri +2 – +8^oC ‘dir.

Taşıma ve depolama sırasında sıcaklıktaki anormal değişimler, her aşının saklanma ve taşınmasında olduğu gibi,  ısı ölçerler ile takip edilmelidir. Aşıların taşıma ve depolama sırasında donmamasına özellikle dikkat edilmelidir. Koksidiyoz aşılarının donması, oosistlerin ölmesi anlamına gelir. Soğutucudaki aşırı soğuk noktalar kontrol edilmelidir.

Aşının hazırlanması

Dilüsyon aşıya özgü olarak üretici firmanın talimatlarına göre hazırlanmalıdır. Distile su tercih edilmelidir, klorlu sular parazitin canlılığını olumsuz etkileyebilir. Şişedeki tüm oosistleri boşaltmak için şişe 2-3 kez çalkalanarak durulanır.

Dilüe edildikten sonra aşıya floresan boyar madde eklenir. Floresan boyar madde eklenmesinin sebebi, damlacıkların görülmesini sağlayarak civcivlerin birbirini gagalamasını cazip hale getirmektir, bu aşılamayı olumlu yönde etkiler. Floresan boya üretici talimatına göre seyreltilir.

Aşının uygulaması

Koksidiyoz aşılarının başarılı olması için, solunmayıp yutulması gereklidir. Bu nedenle koksidiyoz aşılamasında Gel Aşılama öne çıkmaktadır.

Gel damlatma veya ≥100 mikron sağlayacak aşı ekipmanı kullanılmadan önce temizlenmelidir. Sprey aşılama cihazları filtre içermetedir, aşılama yaparken bu filtre kullanılmamalıdır. Aşı solüsyonun sürekli karıştırılması gereklidir. Eğer karıştırılmazsa oosistler sudan ağır olduğu için dibe çökecektir (karıştırma hava kullanılarak ya da manyetik çubuklarla yapılabilir).

Oosistlerin homojen dağılması, her civcivin aynı dozajı alması açısından önemlidir.

Civciv kutuları aşılama kabininden geçerken gel damlacık veya sprey miktarı tüm kutuyu kapsayacak şekilde dikkatlice ayarlanmalıdır (çok fazla ya da az olmamalıdır).  İlk parti civcivler gelmeden önce test edilip ayarlanmalıdır.

Gel damlacık veya sprey, civcivlerin görebileceği şekilde iri taneli olmalıdır. Damlacık büyüklüğü küçük olursa tanecikleri göremedikleri için birbirlerini gagalamaları azalır.

Koksidiyoz aşılarının başarılı olması için solunmayıp yutulması gereklidir.

Damlacığın veya spreyin ulaşmaması, bu civcivlerin aşılanmadığı anlamına gelmez. Yukarda belirtildiği gibi aşıların alınmasında civcivlerin birbirini gagalaması önemlidir.

Preening (birbirlerini gagalama)

Aşılamanın en önemli kısmı civcivlerin birbirlerini gagalayarak aşıyı aldıkları zamandır. Civcivler nozzleların altından geçerken ıslanıp renklenirler. Civcivlerin üzerinde renkli damlacıklar olması, aşılı olduğu anlamına gelmez.

Koksidiyoz aşılaması, civcivlerin birbirlerini gagalamasıyla gerçekleşir. Buna imkân sağlamak için yeterli ışık olmalıdır. İdeal olarak bu ışığın sadece yukarıdan değil yanlardan da gelmesi gereklidir.

Eğer civciv kutuları çok yüksek veya alçak konumlanırsa, yeterli miktarda ışık alamayacağı için birbirlerini yeterince gagalamazlar. Bekleme odalarında sıcaklığın 24-27 ^oC olması ve cereyan olmaması gagalamayı arttırır. Civcivleri nakile başlamadan önce kuruduğundan emin olunmalıdır, yüklemeden önce en az 15-20 dk beklemelidir.

Koksidiyozis aşıları canlı aşılardır ve etkili bir bağışıklık elde etmek için, aşıdaki farklı Eimeria türlerinin her birinin çoğaltılması gerekir. Eimeria türlerinin çoğalması, türe bağlı olarak, bağırsaktaki belirli bölgelerde gerçekleşir. Çoğalmanın sonrasında aşı parazitleri bağırsaktan atılır ve bunlar yine tavuklar tarafından alındığı zaman ikinci bir aşı çoğalma dalgası başlar. Etkili bir bağışık elde etmek için parazitlerle ikinci, hatta üçüncü temas gereklidir. Bu, aşıdaki Eimeria türlerinin kendilerini çoğaltabilmelerinin önemini gösterir. Bu aşılama döngüsüne izin vermek için çiftlikte belirli önlemler tavsiye edilir.

Çiftlik Yönetimi

Kümesin hazırlanması

Yeni civcivler gelmeden önce kümes iyi hazırlanmalıdır. Özellikle yemlik ve suluk hatlarına dikkat edilmelidir.

Yemlik hatlarında veya siloda önceki dönemden kalma ilaç veya antikoksidiyal içeren yem olmadığından emin olunmalıdır. Aksi durum aşılamayı engeller.

Aşının başarısı için en önemli etken aşıyı öldürecek ilaç veya antikoksidiyalin yemde bulunmasıdır. Aynı durum, içme suyu için de geçerlidir. Özellikle aşılamadan sonraki ilk hafta, etkili bağışıklık için önemlidir. Ayrıca sürüler, kimyasal antikoksidiyaller ile dönüşümlü olarak aşılanırsa, öncelikle sürülerde koksidiyoz enfeksiyonu baskısı azaltılacak ve aşı suşlarının kümese hâkim olması sağlanacaktır.

Çevre

Hem sıcaklık hem nem, aşının döngüsü için önemli parametrelerdir. İyi bir yetiştirme için CO₂ miktarı 2000 ppm den az olması, NH₃ 10 ppm den az olması, civciv seviyesindeki sıcaklığın maksimum 32^oC ve taban sıcaklığının 30 ^oC olması tavsiye edilir. Koksidiyoz aşısı uygulandığı zaman bazı özel gereksinimler vardır.

Oosistlerin sporlanabilmesi için % 60 bağıl nem, altlığın en fazla % 80 in kuru olması ve en düşük sıcaklığın 25 ^oC olması tavsiye edilir. Oosistlerin çoğalması için aşının bağırsaktan atılıp civcivler tarafından tekrar alınması gereklidir. Sürü yoğunluğunun normalin altında olması durumunda oosistlerin tekrar alınması daha başarılı olacaktır.

İzleme

Sürünün aşılamadan sonra izlenmesi tavsiye edilir. İzleme, nekropsi ya da OPG (gram dışkıdaki oosist miktarı) sayılarak yapılabilir.

OPG, aşılamadan sonraki numune alım zamanları,

Taze dışkı 7.nci, 14.ncü, 21.nci ve 28.nci günlerde her kümesten alınan 5 adet taze dışkı numunesi ve 6.ncı hafta alınan altık numuneleri ile değerlendirilir. Burada OPG miktarları gözlemlenir, ilk haftadan itibaren yükselmekle beraber, ilerleyen haftalarda OPG miktarlarının yüksek olması beklenir. OPG miktarları, aşının siklusu için önemlidir.

Nekropsi için ideal yaş, 15. günden kesime kadar olan zamandır.

Civcivler paraziti aldığında bazı koksidiyoz lezyonlarının görülmesi normaldir, ancak aşı suşları daha kısa bir yaşam döngüsüne sahip olduğu ve daha düşük lezyonlara neden olacağı için skorlar çok yüksek olmamalı ve lezyonlar erkenden kaybolmalıdır. İzleme düzenli olarak yapılmalı ve sapmalar aşı üreticisine bildirilmelidir.

Sonuç

Broylerde koksidiyoz aşılamaları popülaritesini arttırmaktadır. Başarılı bir aşılama için doğru uygulama ve management sağlanarak aşının döngüsüne izin vermek, koksidiyoz kontrolünü en üst seviyede sağlayacaktır.

Keyifli okumalar dileriz

ABD Etlik Piliç Endüstrisi’ndeki Koksidiyoz Yönetim Eğilimleri’ni gözden geçirmek isterseniz,

• ABD Etlik Piliç Endüstrisi Koksidiyoz yönetiminde daha esnek

Yenilikçi aşılama yöntemi olan “Gel Aşılama” konusundaki makaleyi gözden geçirmek isterseniz,

• Kuluçka Aşılamasında Yeni Yaklaşımlar; Jel Aşılama Yeni Alternatif Olabilir mi? – İleri tarihte yayınlanacaktır

Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı Yönetimi konusundaki makaleleri gözden geçirmek isterseniz,

• Kanatlılarda bağırsak sağlığını yönetmek için 3 ipucu