Çoklu İnaktif IB Suşu ile Koruma Uzun Dönemli IB Korumasında Ne Kadar Etkili?

5 Eylül 2022

Uğraş Kaynarca – Veteriner Hekim

Enfeksiyöz Bronşitis (IB) kanatlıların akut ve hızla yayılan, ekonomik kayıplara sebep olan, viral solunum sistemi hastalığıdır.

Verim düşüklüğünden kaynaklanan kayıplar genellikle ölümle sonuçlanan kayıplarla ilgili olmakla birlikte broyler kümeslerinde ekonomik önemi daha fazladır. Broylerlerde ölüm genellikle yaşamlarının son iki haftasında, (5. ve 6. haftalarda) en üst seviyededir. Ölümler genellikle IB enfeksiyonundan etkilenen solunum sistemine yerleşen bakterilerin oluşturduğu sistemik enfeksiyonlar sonucu oluşan sekonder enfeksiyonlar sebebiyle olur¹.

IB sadece kanatlıların bir hastalığı olarak rapor edilmiştir.

Bütün yaştaki kanatlılar enfeksiyondan etkilenebilirler. Ancak bununla birlikte hastalığın klinik şiddeti değişkendir. Ortaya çıkışı yıl boyunca sabit değildir, kış ayları boyunca daha sık olduğu rapor edilmiştir². Enfeksiyöz Bronşitis Virüsü (IBV) ile enfekte olan Ticari Yumurtacı Tavuklarında hem solunum¹ ̄³ hem de üreme sistemi¹ ̄³ komplikasyonları gelişebilmektedir. Yumurta kanalının enfeksiyonları, yumurta üretiminin azalmasına ve yumurta iç ve kabuk kalitesinin düşmesine neden olarak büyük verim kayıplarına neden olabilmektedir. Virus oviduktta replike olur. IB yumurta üretiminin %10-%50 düşmesine, aynı zamanda yumurta kabuğu renginin açılmasına ve yumurta kabuğu bozulmalarının artmasına sebep olur¹. Virüsün bazı suşlarının şiddetli böbrek hasarlarına ve yüksek oranda ölüme sebep olduğu bildirilmiştir¹ ̄ ². Yapılan çalışmalarda 2005-2019 yılları arasında yalnızca IBV nedeniyle İngiltere’de 22,5 ticari yumurtacı tavuk etkilenmiştir.

Enfeksiyöz Bronşitis kaynaklı yumurta kalitesi sorunları arasında,

1. Azalmış kabuk kalınlığı,

2. Benekli ve rengi bozulmuş bir kabuk,

3. Sulu albümin

gibi sorunlar yer almaktadır.

Enfeksiyöz Bronşitis koruması için uygulanacak aşı türleri, sahada bulunan yaygın endemik suşlara yönelik olmalıdır.

Yumurtlayan tavuklarda Enfeksiyöz Bronşitin (IB) önlenmesi, esas olarak yetiştirme döneminde canlı ve inaktif aşıların kullanılması yoluyla olur.

Uygulanacak aşı türleri, sahada bulunan yaygın endemik suşlara yönelik olmalıdır.

Ülkemizde bulunan Enfeksiyöz Bronşitis Suşları,

Canlı IBV aşı suşları,

1. IB H120,
2. IB Mass,
3. IB 793b like,
4. IB D274,
5. IB 1494/06

İnaktif IBV aşı suşları,

1. IB H120,
2. IB D274,
3. IB D1466.

Saha çalışmalarına dayalı akademik makalelere göre ülkemizde tespit edilen Enfeksiyöz Bronşitis saha suşları,

Broylerlerde,

1. 24 Broyler sürüsünde IB 1494/06 – Aşı ya da saha suşu
2. 5 Broyler sürüsünde IB H120 saha suşu,

Ticari Yumurtacılarda,

1. IB 793b like saha suşu,
2. IB 1494/06 Aşı ya da saha suşu

Görüldüğü üzere ülkemizde tespit edilen saha IBV suşları mevcut canlı aşılarımızla örtüşmektedir. Dolayısıyla,

• Broylerlerde homolog IBV aşı suşları ile IBV aşılaması sonrası yüksek koruma oranları yakalamak muhtemeldir.
• Ticari yumurtacılarda uzun dönem koruma için canlı IBV aşılaması ile elde edilen hücresel bağışıklık sonrası inaktif IBV aşılamaları ile humoral bağışıklık elde edilmesi önemlidir.

Ancak ülkemizde yapılan IB prevalansı çalışmaları sonrası inaktif aşılarda bulunan yalnızca inaktif IB H120 suşu saha suşu ile örtüşmektedir. Çünkü IB H120 esas IB suşu’dur ve yeni varyantlar bu suş ile ilişkilidir.

GD 2017 Guideline ‘ında belirttiği üzere dünyadaki IBV serotip dağılımı aşağıdaki gibidir,

Ortadoğu’da sırasıyla görülen IBV serotipleri,

• IB 793 b like – İnaktif IBV aşısı bulunmuyor
• IB Mass – İnaktif IBV aşısı bulunmuyor
• IB 1494/06 – aşı ya da saha suşu? – İnaktif aşısı bulunmuyor
• 15/885/00 – SPF sürülerde enfeksiyon kabiliyeti var ancak etlik piliçlerde yayılımı çok yavaş ve semptomlar çok kısıtlı⁵
• IB QX – Nadir görülüyor – İnaktif IBV aşısı bulunmuyor
• IB D274 – Nadir görülüyor – İnaktif IBV aşısı var
• IB D1466 – Görülmüyor – İnaktif IBV aşısı var

IB D274 ‘ün sahadaki yaygınlığı ile ilgili olarak bilimsel kabulü yüksek dergilerde veri bulunmamaktadır.

Aynı zamanda ülkemizde yayınlanmış IB D1466 pozitif izolat da bulunmamaktadır.

Aşı yolu ile de olsa kanatlılara verilen her yeni antijen kanatlının enerjisini kullanmakta ve immun sitemi yormaktadır.

Dolayısı ile geniş IB koruması adına yapılan ek antijenik aşı yükü ile ilgili somut çalışma bulunmamaktadır.

Ayrıca ülkemiz ticari yumurtacı ve damızlıklarında,

inaktif IB aşılamasında tercih edilen inaktif IB aşı suşları ile,

• IB H120,
• IB H120 + IB D274 ya da
• IB H120 + IB D274 + IB D1466

suşları uygulanması ile Enfeksiyöz Bronşitis Koruma oranları ile ilgili bir çalışma bulunmamaktadır.

Çalışmalar, D1466 aşı suşunun immünojenisitesinin, ortalama IB aşısınınkinden daha düşük olabileceğine işaret etmektedir⁶.

Dolayısı ile canlı olarak resesif olabilecek suşların inaktif olarak kullanılmasının Enfeksiyöz Bronşitis’e karşı koruma etkisi daha geniş çalışmalarla kanıtlanmalıdır.

GD 2017 Guideline ‘ında belirttiği üzere başarılı bir IBV koruması,

Sahada özellikle pCr ile tespit edilen varyant IB suşlarının,

• Gerçekten saha kaynaklı mı

• Ya da diğer işletmelerdeki varyant Enfeksiyöz Bronşitis aşı suşu baskısıyla mı

ortaya çıktığı çok iyi ayırt edilmelidir.

Aşılama Stratejileri

• Sahada ilgili varyant Enfeksiyöz Bronşitis suşunun varlığına yeterli kanıt olmadıkça varyant aşı suşları kullanılmamalıdır.
• Sahada bulunan varyant aşı suşlarının aşı kaynaklı mı yoksa sahada hastalık kaynaklı mı olduğu iyi tespit edilmelidir.
• Sahadaki hastalık kaynaklı varyant IB suşları kendi homolog aşı suşlarına %99,3 oranında benzerlik gösterdiği göz önünde bulundurulmalı, sahada tespit edilen suşun pCr ile kesin ayırım yöntemi konusunda bilimsel evrelerde konsensüs bulunmadığı dikkate alınmalıdır.
• Bölgede diğer işletmeler varyant Enfeksiyöz bronşitis aşısı kullanıyorsa, nedenleri iyi araştırılmalı ve bu kullanımdan doğan yeni Enfeksiyöz bronşitis varyantları da göz önüne alınarak Enfeksiyöz bronşitis aşı programı düzenlenmelidir.

Sahada özellikle pCr ile tespit edilen varyant IB suşlarının, gerçekten saha kaynaklı mı ya da diğer işletmelerdeki varyant Enfeksiyöz Bronşitis aşı suşu baskısıyla mı ortaya çıktığı çok iyi ayırt edilmelidir.

Bu aşamada Nekropsi ve Hemaglutinasyon-İnhibisyon testleri önem taşımaktadır.

• Heterolog varyant Enfeksiyöz bronşitis suşları ile koruma tercih edilirken,
  • Çapraz koruma yapıyor olmak için çapraz koruma yapılmamalıdır.
  • Çapraz koruma için heterolog suşların koruması diğer IB suşuna karşı en az % 80 ve üzeri koruması olduğu çalışmalarla kanıtlanmış olmalıdır.
• Çapraz koruma için verilen her suşun bağışıklık sistemi üzerinde yük oluşturacağı ve enerji alacağı unutulmamalıdır.
• Yalnızca fazla suş içeriği nedeniyle canlı ya da inaktif IB aşısı seçimi, sahadaki varyantlara yeteri kadar koruma sağlayamadığı gibi,
  • Hem immun sistemi meşgul edecek, hem de hayvanın enerjisinden pay alacaktır.
  • Her bir birim enerjinin günümüz yem maliyetlerini göz önüne aldığınızda sahadaki maliyeti unutulmamalıdır.

Uzun yaşayan Ticari Yumurtacı ve Damızlık sürülerde inaktif Enfeksiyöz Bronşitis aşıları tercih edilirken,

Uzun yaşayan Ticari Yumurtacı ve Damızlık sürülerde inaktif Enfeksiyöz bronşitis aşıları tercih edilirken, Programda ilk uygulanan canlı ib suşu ile homolog ve uyumlu, filogenetik haritada yakınlığı bulunan suşlar tercih edilmelidir.

Programda ilk uygulanan canlı ib suşu ile homolog ve uyumlu, filogenetik haritada yakınlığı bulunan suşlar tercih edilmelidir.

İnaktif aşıların daha fazla heterolog suş içermesi genel olarak diğer IB suşlarına karşı daha fazla antikor yanıtı vereceği kabul edilir.  Ancak bu antikor yanıtının,

• İçerdiği IB suşlarının sahadaki suşlara yüzde seksen ve üzeri koruma sağlayıp sağlamadığına,

• Ülke sahasındaki yaygınlığına,

• İnaktif aşıdaki IB suşlarına homolog canlı IB suşu ile aşılama yapılıp yapılmadığına,

• Doz başına antijen miktarına,

• Antijen kalitesine,

• İçerdiği adjuvana,

• Uygulama kalitesine

bağlı olduğu unutulmamalıdır.

Filogenetik haritada IB suşları incelenirken, S1 ve S2 bölgelerinin ayırımı önem taşırken bu ayırımlarda benzerlikten daha çok bu suşlarla yapılmış çapraz koruma çalışmaları ve bu çalışmaların yayınlandığı dergilerin akreditasyonu ve güvenilirliği çok iyi sorgulanmalıdır.

Genel olarak Homolog IB suşları homolog IB baskısına karşı en iyi korumayı sağlarlar.

Broylerlerde,

Çapraz korumanın sağlanması için uygun saha IB suşları ile yeniden aşılanmasıyla,

Örn, Ülkemizde

• D0.        IB H120

• D14.     IB 793b / IB 1494/06

Ticari Yumurtacı ve Damızlıklarda

Tercih edilecek varyant IB suşları mutlaka Ticari Yumurtacı Ruhsatı ile kullanım onaylı olmalıdır. Sonradan yapılan ruhsat varyasyonları için de puanı yüksek ve referans akademik çevrelerce kabul gören akademik dergilerde yayınlanmış bilimsel çalışmalar referans alınmalıdır.

İlk canlı aşılamaların varyant IB suşu içermesi etkin bir IB koruması sağlayacaktır.

İnaktif aşılamalar için her varyant ib suşu için özel bir inaktif varyant ib suşu içermesi  gerekmemektedir.

Örnek bir aşılama programı çalışması⁶,

Enfeksiyöz Bronşitis suşları Filogenetik Haritası

Keyifli okumalar dileriz.

Kaynaklar:

1. Cavanagh, 2003
2. (Butcher, 2002)
3. Esendal, 2002
4. Chhabra R. ve ark., Clin. Vacc. Imm. 2015
5. Faez Awad ve ark., Res. Vet. Sci., 2016
6. J. De Vit ve arkadaşları, 2013