Üretimin Pik Döneminde Ölümler Ne Anlama Geliyor?

24 Nisan 2023

Uğraş Kaynarca – Veteriner Hekim

Yüksek tavuk ölümleri, yönetim sorunları ve yem formülasyonu kaynaklı olabilir. Ana ölüm nedenini değerlendirmek ve sonuçları geniş kategorilerde değerlendirebilmek için düzenli necropsi programı yapmak önemlidir. Mortalitenin ana nedenini anlamak, yönetim programında hedefe yönelik düzenlemeler yapabilmek için hayati önem taşır.

Bir sürüdeki ölüm oranı, çiftliğin genel performansı üzerinde olumsuz etkiye neden olur. Sorunun ana nedenini saptamak, hastalıkları da göz önüne aldığımızda her zaman kolay değildir. Ölüm oranı bir yönetim sorunuyla da ilişkili olabilir. Kötü sürü yönetimi, sürünün ömrü boyunca üretim kayıplarına veya ölümlerin sürekliliğine yol açarak yüksek ölüm oranlarına neden olabilir.

Yönetim sorunları ile doğrudan ilgili olabilen mortalite sorunlarını belirlemek için, önceliğimiz mortalite nedenlerini doğru tanımlamak olmalıdır. Necropsi incelemeleri önemli veriler sağlayacaktır. Ancak, ölüm sonrası verileri yorumlarken dikkatli olunmalıdır. Yalnızca birkaç tavuktan veri toplanırsa, küçük bir popülasyondaki birkaç farklı teşhis doğru bir sonuç vermeyeceğinden, elde edilecek veriler yanıltıcı olabilir. Bir sürüde veya bir işletmede normalden yüksek seyreden ölüm oranlarını çözerken en ideal yöntem, etkilenen sürülerin tüm günlük ölüm oranları üzerinde haftada bir ölüm sonrası incelemeler yapmaktır. Bu uygulama, örneklem büyüklüğünü artıracak ve olası nedenleri ortaya koymamızı sağlayacaktır.

Veriler toplandıktan sonra, geniş kategoriler halinde gruplandırılması önerilir. Bu tür kategorilerin örnekleri arasında enfeksiyonlar, prolapsuslar, ani ölüm sendromu, zayıflık, topallık ve lezyonlar sayılabilir. Her vaka, birincil sorunu en iyi tanımlayan kategoriye yerleştirilmelidir. Veriler daha sonra işletme yöneticisine ölüm nedenleri hakkında geniş bir genel bakış sağlayan bir grafik olarak görselleştirilebilir. Mortalitenin ana nedenini anlamak, bir yönetim programında hedefe yönelik ayarlamalar yapabilmek için önemlidir.

Fotostimülasyon

Tavuk ölümlerinin yaygın nedenlerinden biri de, fotostimülasyon için yetersiz hazırlıktır. Yarkaların, fotostimülasyona iyi yanıt verebilmeleri ve düşük ölüm oranıyla yumurta üretiminde pik seviyeye ulaşabilmeleri için doğru ağırlık, yaş, etlenme ve yağ rezervlerine sahip olmaları gerekir. Kötü şartlandırılmış yarkalar, fotostimülasyona yanıt veremez ve düşük pik yumurta üretimi ve artan ölüm oranları gösterirler. Yarkalar ışıkla uyarıldığında, kondisyonu yetersiz olan yarkalar prolapsus, ani ölüm sendromu (SDS) veya peritonit sorunları nedeniyle ölebilir ve çok sayıda çift sarılı yumurta dahil olmak üzere aşırı uyarılma ile ilişkili sorunlar yaşayabilir. Bazı kötü şartlandırılmış yarkalar düzgün bir şekilde olgunlaşmazlar ve fazla kilolu hale gelirler, çok az yumurta üretirler veya hiç üretmezler. Fazla kilolu yarkalar ayrıca hedef ağırlıktaki tavuklara göre ölüme karşı daha hassastır.

Sürülerde uniformiteyi sağlamak, ölümleri önlemenin en önemli koşuludur. Zayıf üniformiteye sahip bir sürü, fotostimülasyonda hem olgunlaşmamış hem de fazla kilolu yarkalara sahip olacaktır. Hem yetersiz şartlandırılmış hem de aşırı kilolu yarkalar, doğru şekilde şartlandırılmış yarkalara göre fotostimülasyondan sonra daha fazla sorun yaşayacaktır.

Sürü, hatta bağlı olarak 147. gün (21. hafta) ile 154. gün (22. hafta) arasında fotostimülasyona hazır olmalıdır. Sürü önerilen zamanda uygun durumda değilse, ilk artışı yapmadan önce bir hafta daha beklemek uygun olacaktır, ancak bir haftadan fazla beklenmesi önerilmez. Bir sürünün fotostimülasyona hazır olup olmadığını belirlemenin en iyi yolu etlenme skorlarını ve pelvik yağ rezervlerini değerlendirmektir. Fotostimülasyonda, tüm dişilerin etlenme skoru 3 veya daha yüksek olmalıdır. Yarkaların çoğunluğu (>%90) da yeterli pelvik yağ rezervine sahip olmalıdır. Fotostimülasyona hormonal yanıt için yeterli (ama çok fazla olmayan) yağa sahip olmak önemlidir.

Fotostimülasyon programı

Yarkalar genellikle yarka kümesinde 8 saatlik hafif bir fotostimülasyon programındadır. Amaç, bunu mümkün olan en kısa sürede 14 saate çıkarmaktır. İlk artış için ışığı 8 saatten 12 saate çıkarmak iyi bir stratejidir. Günde 12 saat ışıkla 2 hafta sonra, sürü günde 14 saat ışık alana kadar ışık süresi haftada 1 saat artırılabilir. Işık çok hızlı artırılırsa, yüksek oranda çift sarı, peritonit ve prolapsus sorunları görülebildiği gibi, sürüler aşırı uyarılma belirtileri gösterecektir. Süre ile birlikte ışık yoğunluğu da artar. Yoğunluk, gün uzunluğundaki ilk artıştan itibaren 50 ile 100 Lux (5-10 fc) arasında artar.

Besleme

Fotostimülasyondan üretimin başlangıcına kadar yemlemede artış yapmak yarkaları aşırı uyarabilir. Tavuklar, üretim %30’un altında olduğunda agresif yem artışlarına karşı özellikle hassastır. Sürünün %30’u yumurtladığında, daha büyük yem miktarı artırılabilir. Üretime giren yarkalar için yem yönetimi ayrı önem taşır.

Yem tüm tavuklara eşit şekilde verilmeli ve 3 dakikadan daha kısa sürede dağıtılmalıdır. Tüm tavukların yeme kolayca erişmesini sağlamak için yeterli yemlik alanı olması önemlidir. Tavuk başına en az 15 cm zincir yemlik alanı veya tava başına 10-12 tavuk (30 cm çap) önerilir. Yetersiz yem dağılımı veya yetersiz yemleme alanı sürü için sorun yaratabilir. Yem için rekabet edemeyen daha küçük tavuklar, kendilerini idame ettirecek kadar yem tüketemeyebilir ve yumurta üretimi düşer, hatta durur. Bu tavuklar ayrıca bakteriyel artrit gibi hastalıklara karşı hassastır. Küçük tavukları geride bırakan daha büyük tavuklar aşırı kilolu olacak ve bu da ağırlıkla ilgili ölüm sorunları riskinin artmasına yol açacaktır.

Taşıma sonrasında yarkaların yem ve su bulması çok önemlidir. Bu, özellikle piliçlerin yarka ve üretim kümeslerinde farklı besleme sistemlerine sahip olduğu durumlarda önemlidir (yani, tepsili yemliklerden zincirli yemliklere geçiş). Yarkaların ayrıca çıtalara atlamayı öğrenmesi gerekecektir. Yarka kümesine zenginleştirmeler (çıtalar veya tünekler) yerleştirmek, yarkaların nasıl zıplayacaklarını öğrenmelerine yardımcı olabilir. Yarka kümesinde zincir yemlikler kullanılıyorsa ve bunlar yeterince alçaksa, kuşlar yemliklerin üzerinden atlamayı da öğrenebilirler.

Tavukları su bulabilmeleri için çıtalara doğru hareket ettirmek için kümesin içinde dolaşarak vakit geçirilmesi tavsiye edilir. Aynı şekilde, her yemleme saatinde hazır bulunun ve gerekirse kuşları yemliklere doğru hareket ettirmek için evin içinde dolaşılmalıdır.

Beslenme

Broyler yetiştiricilerinde yüksek performansı desteklemek için iyi beslenme şarttır. Çok sayıda tavuk SDS’den ölüyorsa, yem formülasyonu yanlış olabilir. Yem veya sudaki yüksek sodyum, SDS’ye, hipofosfatemiye (fosfat tükenmesi) ve hipokalemiye (potasyum tükenmesi) neden olabilir. Yem elektrolit dengesini gözden geçirilmeli ve sürüde SDS oluşuyorsa içme suyu test edilmelidir.

Kalsiyum tetani de yemle ilgili bir sorundur. Yemde büyük kalsiyum parçacıkları kullanmak ve öğleden sonra istiridye kabukları ile beslemek, tavuğun kalsiyum gereksinimlerini karşılamanın iyi yöntemleri arasında sayılır. Yumurta üretimi için gerekli olan kalsiyumu sağlamak için, geliştiriciden damızlık yemine geçiş ilk yumurtada yapılmalıdır. Damızlık yemi çok erken verilirse, yumurta üretimi başladığında kuşlar kalsiyumu verimli bir şekilde ememezler. Damızlık yemi çok geç verilirse, kemik kalsiyum rezervleri tükenebilir.

Çevre

Çevre, performansın iyileşmesini teşvik etmek için çok önemlidir. Yüksek sesler, ziyaretçiler ve bakımsız ekipman gibi stres etkenleri ölüme neden olabilir. Beslenme zamanında meydana gelen ısı stresi en önemli stres kaynağının başında gelir. Tavuklar yem yerken ve sindirirken çok fazla metabolik ısı üretirler. Yemlemeden sonra sürü gözlemlenmeli ve tavukların nefes alıp vermediği not edilmelidir. Şiddetli vakalarda, akut ısı stresi ani ölüme neden olabilir. Bununla birlikte, ısı stresi de ölüme yol açan peritonite neden olabilir. Isı stresi ayrıca kalsiyum metabolizmasını bozabilecek ve tavukları kalsiyum tetaniye yatkın hale getirebilecek kan pH dengesizliklerine neden olabilir. Yemleme sırasında tavukları soğutmak için, fanların yemleme zamanında açılması tavsiye edilir (yemlemeden 1 saat önce ve temizlikten yaklaşık 2 saat sonra kapatılır).

Erkek yönetimi

Erkek saldırganlığı, sırt yaralanmaları yoluyla tavuk ölümlerine neden olabilir. Erkek saldırganlığını önlemeye yardımcı olmak için cinsiyetler arasındaki cinsel senkronizasyon önemlidir. Erkekler olgunlaşmada önde olduğunda, dişiler çiftleşme konusunda isteksiz olabilir ve bu da erkeklerin saldırgan olmasına neden olur. Bir sürüyü senkronize etmenin en iyi yolu erkek ve dişileri standart canlı ağırlıkta tutmaktır. Erkek ve dişiler arasındaki vücut ağırlığı farkı ideal olarak %18’den azdır. Canlı ağırlık farkı %30’dan fazlaysa, erkek saldırganlığına bağlı tavuk ölümleri genellikle artar. Vücut ağırlığı farkı %30’dan fazlaysa, erkek oranını geçici olarak düşürerek dişilere olgunlaşmaları ve erkekleri kabul etmeleri için daha fazla zaman verin. İyi senkronize edilmiş bir sürüde bile yüksek erkek/dişi oranının dişi ölüm oranlarının yüksek olmasına yol açabileceğinin farkında olun.

Keyifli okumalar dileriz.

Kaynak: Poultry World