Serbest gezen ve Organik yetiştirilen tavuklarda görülen önemli sağlık sorunları

Endüstriyel üretimin yoğun yetiştirme sisteminden kaynaklanan hastalık baskılarının varlığı ve bu nedenle yoğun antibiyotik ve katkı maddeleri kullanımı algısı bu tercihteki en önemli etkenlerdendir.
Ancak bu araştırmada, üretimin bireyselden ticari şekle dönmesiyle, serbest gezen sistemde üretim yapan bireysel işletmeler de sürü kapasitelerini artırmakta, tavuğun doğası gereği hedef olduğu hastalıklar yaşanmaktadır. Gerek sürü sağlığını gerekse üretim parametrelerini korumak için Aşı, antibiyotik ve yem katkı maddelerinin kullanımı serbest gezen model üretimde de kaçınılmazdır.

20 Eylül 2021

Uğraş Kaynarca – Veteriner Hekim

Son 10 yılda ABD ve Avrupa’da kafessiz, serbest gezen ve organik tavuk üretiminde büyüme görülmektedir.

Serbest gezen sistem kafessiz üretimin toplam üretim içerisindeki yüzdesi günden güne istikrarlı olarak artmaktadır. Ayrıca çok uluslu şirketlerin kafessiz üretim taahhütleri, bu üretim tarzını, bu ürünü sunan markaların dışında yerel talebin çok az olduğu veya hiç olmadığı ülkelere yayma potansiyeline sahiptir.

Ülkemizde Serbest Gezen ve Organik Tavuk Üretimi

Özellikle ülkemizde son derece popüler olan ve refahı artan hanelerin tercih etmeye başladığı, Serbest Gezen Tavuk Yumurtası ve Serbest Gezen Tavuk Eti, sağlık algısıyla gündemden düşmüyor.

Endüstriyel üretimin yoğun yetiştirme sisteminden kaynaklanan hastalık baskılarının varlığı ve bu nedenle yoğun antibiyotik ve katkı maddeleri kullanımı algısı bu tercihteki en önemli etkenlerdendir. Ancak bu araştırmada, üretimin bireyselden ticari şekle dönmesiyle, serbest gezen sistemde üretim yapan bireysel işletmeler de sürü kapasitelerini artırmakta, tavuğun doğası gereği hedef olduğu hastalıklar yaşanmaktadır. Gerek sürü sağlığını gerekse üretim parametrelerini korumak için Aşı, antibiyotik ve yem katkı maddelerinin kullanımı serbest gezen model üretimde de kaçınılmazdır.

Entegrasyon tipi ticari işletmelerde alınan TR numarası ile işletme, sürüdeki hayvanlar ve üretilen ürünler yasal olarak izlenebilirken, kullanılan aşı, ilaç ve antibiyotik gibi farmasötik ürünler kayıt altına alınabilmektedir. Bireysel işletmelerin büyük çoğunluğunda, işletme numarası ve kayıt bulunmadığından ürünlerin izlenebilirliği, kullanılan aşı ve ilaç gibi farmasötiklerin takibi mümkün değildir. Bu durum, “sağlıklı” algısı içinde sağlık açısından şüpheli ürünlere eğilimin risklerini ortaya koymaktadır.

Bu yazımızda Serbest Gezen sistem Kafessiz Üretim Modelinde kanatlılarda yaşanması muhtemel hastalıkları, korunma ve tedavi seçeneklerini inceliyoruz.

Kafessiz üretimin maliyeti, geleneksel kafes sistemlerine göre% 30 – 40’a kadar daha yüksek olabiliyor.

Bu ekonomik etki, serbest pazardaki yumurta talebini değiştirebilirken, daha büyük risk ise, kafessiz sistemlerin doğasında bulunan üretim değişkenliğidir.

Serbest gezen, kafessiz üretimde sağlık sorunları

Serbest gezen tavuklar, diğer tavuklarla aynı hastalıklara maruz kalır. Hastalıklarla karşılaşma riskleri endüstriyel üretimdeki tavuklardan çok daha fazladır.

Serbest gezen tavuklar, diğer tavuklarla aynı hastalıklara maruz kalır. İyi yönetilen kafessiz bir sürü, geleneksel tarzda üretimdeki bir sürü ile aynı veya daha iyi mortalite oranına sahip olabilir. Ancak, altlık veya meraya erişimi olan tüm tavukların, bu ortamın getirdiği hastalıklarla ve bakım-yönetim zorluklarıyla karşılaşma şansı çok daha yüksektir.

Kafesli ve Kafessiz Üretimde mortalite karşılaştırması

Bakteriyel Hastalıklar

İnfeksiyöz Bronşitis

İnfeksiyöz Bronşitis Virüsü (IBV) Avian Coronavirus etkeni tarafından oluşturulan, kanatlılarda başta solunum yolu olmak üzere ürogenital yolları da etkileyen hastalıktır. Solunum sistemi hasarı ile karakterize hastalık, Broiler yetiştiriciliğinde verim kaybına neden olmakta, Damızlık ve Ticari Yumurta üretiminde Yumurta Sayısı’nı düşürmekte ve yumurta kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir.

İnfeksiyöz Bronşitis’in etkileri virüsün virülensine, civcivin yaşına, ilk aşılama programına, genç civcivlerde maternal immuniteye ve eşlik eden Kolibasilloz (E. Coli), Mycoplasmozis (Mycoplasma spp.) ve NewCastle (ND) hastalıklarının varlığına göre değişmektedir.

Türkiye Kanatlı Sektörünü en çok etkileyen İnfeksiyöz Bronşitis Suşları

IB H120
IB Mass
IB D274
IB 793/B
IB Egypt Variant 2 (IB 1494/06)
IB QX (IB D388)

İşletme ve Kümeslerde Biyogüvenlik diğer viral ve bakteriyel hastalıklarda olduğu gibi büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte İnfeksiyöz Bronşitis’te Korunmanın en önemli yolu Aşılamadır.

NewCastle Hastalığı (Yalancı Veba)

NewCastle Virüsü (NDV) Myxovirusların Paramyxovirus (PMV-1) tarafından oluşturulan, kanatlılarda solunum, sindirim ve sinir sisteminde bozukluklar meydana getiren, çok bulaşıcı ve yüksek mortalite ile seyreden hastalıktır.

İşletme ve Kümeslerde Biyogüvenlik diğer viral ve bakteriyel hastalıklarda olduğu gibi büyük önem taşımaktadır. Bununla birlikte NewCastle Hastalığı’nda Korunmanın en önemli yolu Aşılamadır.

Kanatlı Bağırsak Spirochetozu

Brachyspira, tavukların bağırsaklarını etkileyen gram negatif bakterilerdir. Üç ana patojenik tür vardır

B. intermedia
B. Pilosicoli
B. Alvinipulli

Klinik belirtiler olarak, kötü kokulu, karamel renkli, köpüklü dışkılar ile yumurtaların üzerinde temizlenmesi çok zor olan koyu kahverengi yapışkan kalıntı bulunur.

Brachyspira, üretimde düşüşe veya pik verime çıkmakta dirence neden olabilir. Brachyspira tüm üretim sistemlerinde bulunur, ancak kafessiz sürülerde, özellikle de temizlenmesi ve dezenfekte edilmesi zor olan açık alan erişimi olan sürülerde daha sık görülebilir.

Brachyspira etkeni aşısı yoktur. Bu nedenle antibiyotiklerle tedavi sürüler için tek seçenektir.

Kolibasilloz

Avian patojenik Escherichia coli (APEC), kanatlıların neredeyse tüm sistemlerini etkileyebilen gram negatif bakterilerdir. E. Coli, hem primer hem de sekonder hastalık etkeni olabilir.

İnfeksiyöz bronşitis, Miycoplasma başta olmak üzere immun supresyona neden olan hastalık bulunan kanatlılar için ölüm nedeni genellikle E. Coli enfeksiyonudur.

Tavuklarda yaygın olarak görülen E. coli enfeksiyonu belirtileri coliseptisemia, peritonit, salpingitis, ve air sacculitis’tir. Serbest gezen sistem kafessiz kümeslerin, colibasillosis için ortam oluşturacak derecede yüksek miktarda toz ve partiküllerin yanı sıra amonyak seviyelerine sahip olduğu gösterilmiştir.

Tüm peritonitlere E. coli enfeksiyonu neden olmamakla birlikte (Salmonella, Pasteurella ve Gallibacterium da benzer klinik belirtilere neden olabilir), genellikle E. coli söz konusudur.

Aşılama seçenekleri olarak, büyütme sırasında uygulanan otojen aşı veya canlı aşılamalar programa dahil edilebilir. E. coli enfeksiyonu varlığında da aşılamanın, organik üretim gibi tedavi seçeneklerinin kısıtlandığı durumlarda zaman zaman etkili olduğu bilinmektedir.

Tedavi, mevcut antibiyotikler kolibasilloza karşı sınırlı bir etki göstermektedir ancak elimizde bulunan en etkili seçenektir.

Tavuk Cholera

Pasteurella multocida, çoğu kanatlı türünü etkileyebilen gram negatif bir bakteridir.Tipik olarak primer patojendir.

Pek çok hayvan potansiyel olarak tavuk kolerası için konakçı olabilirken, bu hastalık genellikle biyogüvenlikte yaşanan aksaklıklar ve başka bir tavuk sürüsünün girişinin bir sonucu olarak sürülerde görülür.

Klinik belirtiler genellikle tavuklarda solunum yolunda başlar, ancak hastalığın akut dönemlerinde herhangi bir hastalık belirtisi olmadan ölümler görülebilir. Daha kronik enfeksiyonlar için hastalığın görünümü, geniş septisemi ve peritonit ile birlikte kolibasilloza benzer olabilir. Şiş kafalar koleranın başka bir yaygın görünümüdür.

Aşılama hastalığı kontrol altına almak için iyi bir yöntemdir ancak rutin olarak tüm sürülerde kullanılmaz. Kolera öyküsü olan veya endemik bölgede bulunan sürülerin aşılanması gerekir. Hem canlı hem de inaktif Pasteurella aşıları mevcuttur. Pasteurella’ya karşı aşılama homolog bir serotip ile yapılmalıdır; ABD’de tavukları etkileyen en yaygın serotipler A: 1, 3 ve 4’tür. Ticari aşılar veya otojen aşılar (ülkemizde otojen aşılar bulunmamaktadır) kullanılabilir. Aşılama yetiştirme döneminde iki kez uygulanmalıdır. Daha düşük hastalık baskısı varlığında, kanat zarı aşılamasıyla uygulanan iki canlı attenue aşı suşu vardır (Ülkemizde bulunmamaktadır).

P. multocida tedavisinde sülfonamidler, tetrasiklinler ve diğer bazı antibiyotikler uygulanır; ancak mortalite, genellikle tedavi bittikten sonra yeniden başlayacaktır.

İnfekiyöz Coryza

Avibacterium paragallinarum, yüzde şişlik ve yapışkan burun akıntısı ile karakterize klinik belirtileri olan gram negatif bir bakteridir.

İnfeksiyöz Coryza, diğer solunum yolu enfeksiyonlarının etkilediği çiftliklerde genelde sekonder bir patojendir. İnfeksiyöz Coryza, üretime % 10-40 arasında düşüşlere neden olabilir. Ayrıca, çiftlikteki ve çevresindeki diğer sürüler için biyogüvenlik sorunları yaratabilir. Kanatlı kolerasına benzer şekilde, İnfeksiyöz Coryza da sürüler tedavi edildikten sonra bile işletmeden çok zor temizlenir.

Aşılama, A, B veya C serotipi için homolog bir aşı kullanımı ile mümkündür.

Coryza tedavisi sülfonamidler, tetrasiklinler ve diğer bazı antibiyotiklerle gerçekleştirilebilir. Ancak ölüm oranı genellikle, tedavi bittikten sonra yeniden başlayacaktır.

Mycoplasmosis

Mycoplasma gallisepticum (Mg) ve M. synoviae (Ms), tavukları etkileyen yaygın mikoplazma türleridir. Mycoplasma türleri, hücre duvarı olmayan ve kanatlıların dışında pek yaşamayan küçük bakterilerdir. Normal koşullar altında, Mycoplasma, konakçı kanatlının dışında 2 – 3 gün hayatta kalabilir. Bu durum, birçok çiftlik için biyogüvenlikteki aksamanın temelini oluşturur.

Civcivlere dikey geçiş nedeniyle damızlık sürülerinin Mycoplasma spp‘den ari olması istenir. Mycoplasma ile enfekte olan sürülerin enfeksiyon kaynağı, çok yaşlı sürülerin bulunduğu çiftlikler veya çevredeki kuşlardır.

Klinik belirtiler arasında verimdeki düşüşler, verimsiz tavukların varlığı ve solunum bulguları olarak sıralanabilir. İnfeksiyöz bronşit ve E. coli gibi diğer patojenlerin neden olduğu enfeksiyonların varlığı, Mycoplasma enfeksiyonlarını çok daha kötü hale getirebilir. Mg genellikle Ms’den daha fazla üretim sorununa neden olur. Ancak bazı Ms enfksiyonları, yumurta kabuğunda zayıflık olmak üzere çeşitli sorunlara neden olabilir.

Aşılama, dünyanın birçok yerinde, özellikle de hastalığın endemik olarak görüldüğü çiftliklerde de yaygındır. Canlı Mg aşısının 3 ana suşu (TS11, 6/85 ve F suşu) ve bir Ms canlı aşı suşu (Ms-H) vardır. Aşılar, her tavuğun yeterli titreyi elde etmesini sağlamak için göz damlasıyla uygulanır. Bir Mg bakteriden aşısı da piyasada mevcuttur, ancak tüm sürü için etkinliği konusunda veriler net değildir (ülkemizde bulunmamaktadır).

Mycoplasma tedavisi için çeşitli antibiyotikler kullanılabilir. Ancak enfeksiyon tedavi süresi boyunca çiftlikte devam ettiği için, tedavi sıklıkla tekrar edilmek zorundadır.

Ornithobacterium Rhinotracheale (ORT)

ORT, daha çok serbest gezen sistem kafessiz sürülerde olmak üzere, tavuk ve hindilerde sıklıkla görülen gram negatif bakteriyel bir hastalıktır.

ORT tipik olarak, solunum bulgularına yol açar ve verim düşüşlerine neden olur. Enfeksiyonu endemik olarak yaşayan bazı çiftlikler otojen aşı kullanmasına rağmen ticari bir aşı yoktur.

Antibiyotiklerle tedavi etkili olabilir, ancak suşlar büyük ölçüde değişebileceğinden kanatlı ırkı ve enfeksiyona duyarlılığı önemlidir. Su yollarının dezenfekte edilmesi ve kapalı alanların enfeksiyonlara karşı dezenfeksiyonu da hastalığın etkisini azaltmaya yardımcı olabilir.

Parazitler

Nematodlar

Nematodların, en yaygın olarak görülen ve en zararlılarından biri yuvarlak kurt olarak bilinen, Ascaridia galli’dir. Parazitler, serbest gezen sistem kafessizüretim için önemli bir problemdir. Avrupa’da yapılan bir araştırmada, serbest gezen sistem kafessiz tavuklarda Ascaridia enfeksiyonlarının insidansının % 28-77 arasında olduğunu, buna karşılık kafeste yetiştirilen tavuklarda% 5’in altında olduğu bulunmuştur. Solucanların dışarıdan kapalı kafes sistemi ile yetiştirilen çiftliklere getirilmesiyle, serbest gezen sistem kafesli yetiştirilen sürülerdeki enfeksiyon oranları arasında önemli bir fark yoktur.

Klinik belirtiler arasında yavaş büyüme, anemi ve yoğun enfestasyon baskısı olduğunda yumurta üretimde düşüş veya davranış değişiklikleri yer alır.

Temizlik ve dezenfeksiyon yararlıdır, ancak Ascaridia yumurtaları tipik deterjanlardan ve dezenfektanlardan etkilenmez. Parazit yükleri çok ağırlaştığında fenbendazol kullanarak tedavi gerekli olabilir.

Koksidiyoz

Coccidia, çoğu serbest gezen sistem kafessiz üretimde yaygın görülen, tavukların bağırsak sisteminin protozoal parazitleridir.

Tavukları etkileyen yedi ana coccidia türü vardır:

Eimeria acervulina,
Eimeria praecox,
Eimeria maxima,
Eimeria necatrix,
Eimeria mitis,
Eimeria brunetti,
Eimeria tenella

Ülkemizde yaygın olarak görülen Eimeria türleri ise;

Eimeria acervulina,
Eimeria maxima,
Eimeria necatrix,
Eimeria tenella

Her koksidia türü, bağırsak sisteminin farklı bölümlerine afiniteye sahiptir ve farklı seviyelerde hasara neden olabilir. Koksidia, genç civcivlerde ve yumurtacı kümesine yeni taşınmış yarkalarda ölüme neden olur. Genç civcivler için de büyüme ve kilo alamama yaygın bir işarettir. Sürülerde uniformite bozukluğuna yol açar.

Koksidiyozu kontrol altına almak için üç ana yaklaşım vardır:

Temizlik,
Tedavi,
Aşılama.

Oosistler çoğu deterjan ve dezenfektana dirençli olsa da, mümkün olduğunca fazla organik maddeyi çıkararak ortamdaki yükü azaltmaya yardımcı olmak için temizlik çok önemlidir.

Direnç oluşumunu önlemek ve ye yardımcı olmak ve duyarlılığın restorasyonu için antikoksidayller bir rotasyon programı içinde kullanılmalıdır.

Aşılama, serbest gezen sistem kafessiz sürülerde kullanılabilir. Çiftlikte aşı içerisindeki Eimeria suşlarının ilk üç hafta boyunca siklusunun oluşmasına izin verilirse, çok etkili olur.

Histomoniasis

Histomonas meleagridis (karabaş hastalığı), sekal solucan olan Heterakis gallinarum ile bağlantılı tavukların protozoal bir hastalığıdır. Histomonas, karaciğerde tipik dairesel “ana” lezyonlar olmak üzere, tavukların sekum ve karaciğerinde lezyonlara neden olur. Hastalık, verimde düşüşe neden olur ve yüksek ölümle sonuçlanabilir.

Günümüzde Histomonas’a karşı etkili hiçbir ilaç bulunmamaktadır.

Tek seçenek, sürüler arasında kümes ve açık alanları iyi bir şekilde temizleyerek ve açık mera alanlarını da kontrol altına alarak Heterakis solucan yükünü azaltmaktır.

Serbest gezen sistem Kafessiz sürülerde Management

Serbest gezen sistem kafessiz yetiştirmede kanatlıların karşılaştığı tek sağlık sorunu hastalıklar değildir. Kanibalizm, gagalama ve tüy yolma sürü ölümlerinde önemli oynayabilir. Ayrıca fark edilmeyen bir hastalığın sürüde ilerlemeye başladığının da bir göstergesi olabilir. Tüm serbest gezen sistem kafessiz yetiştirilen kanatlılarda, hataları en aza indirerek, verim ve sağlık yönünden başarılı bir sürüye sahip olmak için gerekli olan, sürü yönetimine daha fazla odaklanmaktır. Civcivleri yaşlarına uygun olarak, ortama alıştırmalarını sağlamak, yumurta işletmesindeki yönetim sorunlarını azaltmanın en iyi yoludur.

Kaynaklar:

The Midwest Poultry Federation Convention Reports

Keyifli okumalar dileriz

Kanatlı Coronavirus Hastalıklarından olan İnfeksiyöz Bronşitis hakkında hakkında daha fazla kaynak okumak isterseniz,

İnfeksiyöz Bronşitis Hastalığının seyrini olumsuz etkileyen NewCastle Hastalığı hakkında önemli konuları gözden geçirmek isterseniz,

NewCastle Hastalığı ve Aşılama Stratejleri

Avian Influenza ile ilgili yazıları gözden geçirmek isterseniz,

Salmonella ile ilgili yazıları gözden geçirmek isterseniz,

ORT ile ilgili kaynak okumak isterseniz;

ORT Patogenezi

İnfeksiyöz Bronşitis ve Kanatlı Coronavirus Hastalıkları’ndan korunmanın temeli olan Biyogüvenlik hakkında önemli konuları gözden geçirmek isterseniz,

Kanatlılarda Bağırsak Sağlığı Yönetimi konusundaki makaleleri gözden geçirmek isterseniz,